Tranh Đông Hồ thường được tạo ra bằng cách in chồng các ván màu lên nhau, sau đó bản nét được in cuối cùng để tạo nên thần thái của tác phẩm.

Ngược hoàn toàn qui trình này, tranh Hàng Trống là thể loại tranh được in một lần bản nét, để làm xương sống cho tác phẩm, sau đó nghệ nhân phải gia công bằng việc tô phẩm màu lên, bằng cái tài khéo léo của mình để tạo ra đậm nhạt, sáng tối. Do đó, tuy cùng một bản in như nhau nhưng tùy cảm hứng của người tô mà các tác phẩm tranh Hàng Trống vẫn có sự khác biệt rõ rệt.

Với các đặc trưng này thì kích cỡ các thể loại tranh của 2 dòng tranh cũng hoàn toàn khác nhau. Kiểu in nhiều bản màu của tranh Đông Hồ chỉ cho phép in trên giấy khổ nhỏ thì mới có thể in nhanh và chính xác các chi tiết. Trong khi đó, đối với tranh Hàng Trống, kiểu in một lần rồi tô màu lại cho phép các nghệ nhân làm tranh có thể sáng tác các mẫu tranh có khổ lớn và đi sâu hơn vào những chi tiết.

Điều này còn liên quan trực tiếp đến thú chơi tranh của người xưa và nhu cầu trang trí nhà cửa sao cho hài hòa. Ở nông thôn, với các gia đình nghèo thì việc mua một tờ tranh nhỏ với giá phải chăng là điều hoàn toàn có thể. Khổ tranh bằng lá mít cũng rất thích hợp, có thể dán bất cứ đâu trong nhà và mang lại không khí vui tươi, rộn rã của mùa xuân.

Đối với người thành thị, việc treo tranh, chơi tranh không đơn giản là chơi cho có không khí Tết. Bức tranh còn là vật trang trí để tạo nên một không gian sang trọng và thể hiện lễ giáo, gia phong.

Đề tài trong tranh Đông Hồ và Hàng Trống cũng vô cùng phong phú và đa dạng. Nhưng đã là tranh treo Tết thì bao giờ cũng mang một nội dung là cầu chúc những điều tốt đẹp. Mỗi bức tranh chính là một câu chúc cho gia chủ năm mới phát tài phát lộc.

Tiến Tài, Tiến Lộc là những bức tranh luôn được người dân dán ở cổng với ý nghĩa mời thần tài đến nhà. Hay bộ tranh Phúc - Thọ với câu chúc “Phúc như Đông hải”, “Thọ tỷ Nam sơn”, là những chữ được viết lấy hình, sau đó bên trong các chữ lại được minh họa cho nội dung câu chúc. Đây cũng là cách thức chơi thư họa đồng nguyên của người Việt. Nhiều bức, chữ Phúc được khắc vẽ một cách rất cầu kỳ, có tới 24 hình ảnh về lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ. Hay trong chữ Thọ có vẽ tới 28 chòm sao; phần lớn thuộc về dòng tranh Hàng Trống, bởi thẩm mỹ của giới thị dân bao giờ cũng trọng cái tinh tế, tỷ mỷ và cầu kỳ. Các bức tranh này luôn được gia chủ treo ngay ở gian giữa và đăng đối sang 2 bên.

Ngoài ra, trong dòng tranh Hàng Trống còn có một số bức tranh đơn cũng được treo vào dịp Tết như Cá chép trông trăng hay Múa rồng. Một bức thì nói lên triết lý âm dương giao hòa của người phương Đông, một bức là lời cầu chúc cho một năm phồn thịnh, gia đình nhiều may mắn và tài lộc.

2 bức tranh này cũng xuất hiện trong dòng tranh Đông Hồ nhưng mang chất mộc mạc giản dị hơn. Một số những bức tranh khác lại nói lên mong muốn của người dân về một cuộc sống đầy đủ, ấm no, hạnh phúc. Các bức tranh Đông Hồ như Gà đàn, Lợn đàn... tượng trưng cho khát vọng sung túc cả năm; tranh trẻ con như Vinh hoa, Phú quý với hình ảnh những cậu bé mũm mĩm ôm gà, ôm vịt tượng trưng cho điềm phúc.

Đầu năm mới cũng là dịp người ta quét tước nhà cửa, sửa soạn lại ban thờ, do vậy các tranh mang đề tài tín ngưỡng cũng được bày bán khá nhiều trong dịp Tết, như tranh ông Công, ông Táo... Trong các đền phủ là các tranh như Tam tòa Thánh Mẫu hay tứ phủ, tranh vẽ về các ông Hoàng... Các tranh ngũ quả cũng được nhiều người treo để thay thế cho những bức tranh của năm ngoái.

Một số năm gần đây, thú chơi tranh Tết dân gian có xu hướng quay trở lại và ngày càng được ưa chuộng hơn. Việc đóng khung tre cho những bức tranh dân gian Đông Hồ là một cách thức mới để họ có thể tìm được sự hòa hợp giữa cái truyền thống và khung cảnh của một phòng khách hiện đại. Còn các tranh Hàng Trống với dạng trục cuốn lại tạo nên sự sang trọng vốn có.

Thú chơi tranh của người Việt ngày nay cũng không còn thuần nhất như thuở xa xưa. Các tranh in sẵn của Trung Quốc tràn ngập trên thị trường, khiến các thể loại tranh dân gian có phần bị lép vế. Đã có sự thay thế vị trí của các bức Tiến Tài, Tiến Lộc, Vinh Hoa, Phú quý bằng những tranh em bé ôm những thỏi vàng được dán trước cổng nhà hay cửa hiệu hay tranh cá, tranh rồng chế tác nhờ kỹ thuật vi tính, được treo và dán ở khắp nơi. Tuy các bức vẽ được in hàng loạt ấy có vẻ hào nhoáng nhưng khó đem lại mỹ cảm.

Đối với người sành chơi tranh thì tranh dân gian Việt Nam vẫn là những tác phẩm đẹp giản dị mà tinh tế. Cái chân giá trị, cái tinh túy sẽ vẫn luôn được bảo tồn như thể truyền thống luôn chảy trong huyết quản của mỗi con người Việt Nam.

(Theo Việt Báo)